Kerst in Spanje

Spaanse familie-avond bij uitstek
 

Het kerstfeest is een internationaal feest dat vooral in de westerse wereld al vele eeuwen wordt gevierd.
 

Toch heeft elk land zijn eigen gewoonten en Spanje is daar geen uitzondering op. Zo ligt in Spanje de nadruk meestal op Kerstavond, ‘Nochebuena’.

De eerste keer dat ik Kerst vierde met Spanjaarden was ik verbaasd om te merken dat de belangrijkste bijeenkomst en de meest uitgebreide maaltijd niet op Eerste Kerstdag maar op Kerstavond plaatsvond. Ik wist wel dat katholieke mensen op Kerstavond naar de nachtmis gaan en dat in Nederland sommigen daarna aanschoven voor een (brood)maaltijd. Van een groot familiediner op Kerstavond had ik echter nog nooit gehoord. In het katholieke Spanje gaat men op Kerstavond echter uitgebreid zitten voor het avondmaal, een maaltijd met familie, om stil te staan bij het wonder van de geboorte van Jezus maar vooral om samen te zijn en saamhorigheid te voelen. Die avond wordt ‘Nochebuena’ genoemd, goede avond.Inmiddels is het precies twintig jaar geleden dat ik die eerste Spaanse Kerst meemaakte en in de afgelopen decennia volgden nog vele diners op Kerstavond. Ik weet nu niet anders meer dan dat we ons op de avond van de 24e netjes aankleden en rond negen uur naar het huis gaan, waar het familiediner dat jaar plaats gaat vinden. Eenmaal aangekomen ga ik de keuken in om te vragen of ik nog ergens mee kan helpen. Mijn schoonmoeder draait er echter haar hand niet voor om voor ruim twintig mensen een feestmaaltijd op tafel te zetten en ze heeft alles dan ook onder controle. Misschien dat ik wat borden op tafel mag zetten of servetten mag neerleggen maar daar houdt het wel mee op.

De ruimte waarin het kerstdiner gehouden wordt is versierd met een mooie kerststal , met kaarsen en de laatste jaren ook met een kerstboom. De kerststal is de traditionele kerstversiering in Spanje. In vrijwel elke huiskamer staat het geboortetafereel van Jezus opgesteld. Dat kan een klein, oeroud stalletje zijn met alleen een kribbe, de figuren Jezus en Maria en wat dieren. Of een enorm geheel waarin de stal het middelpunt vormt maar waarin ook ruimte is voor de drie wijzen en voor andere scènes uit het kerstverhaal. De kerstboom is van oorsprong een Germaans vruchtbaarheidssymbool en ze werd lang uit de katholieke kerk geweerd. Luther verklaarde de kerstboom in de zestiende eeuw tot symbool van de geboorte van Jezus. De kerstboom deed daarmee zijn intrede in de Protestantse kerk en vanaf de negentiende eeuw in protestantse huishoudens. Pas sinds in 1982 het Vaticaan voor de eerste keer een kerstboom neerzette, heeft de versierde spar ook zijn weg gevonden naar de katholieke huishoudens.

Kerstavond is voor de meeste Spaanse families één van de belangrijkste avonden van het jaar, en eigenlijk mag geen enkel gezinslid verstek laten gaan.

Voor getrouwde stellen is dat een gecompliceerd feit; ze kunnen ervoor kiezen ieder naar hun eigen familie te gaan of het ene jaar samen naar de ene familie en het volgende jaar samen naar de andere familie. Vaak gaat men dan na afloop van de maaltijd toch nog even langs bij de andere (schoon)familie.Mijn schoonfamilie maakt zich normaalgesproken niet erg druk om uiterlijk vertoon maar die ene avond per jaar wordt alles uit de kast getrokken om het er mooi te doen uitzien. Er wordt een lange tafel neergezet waaraan alle ruim twintig naaste familieleden kunnen plaatsnemen en deze wordt gedekt met een mooi tafellaken, kleurige onderborden en servetten. Maar het belangrijkste is natuurlijk het eten. De tafel staat zó vol met borden met eten dat het tafellaken niet eens meer te zien is.

Het begint met diverse soorten aperitiefjes: borden met plakjes serranoham, manchego-kaas, pate’s, gerookte zalm, mosselen, oesters en amandelen. Vervolgens komen de borden met grote schaaldieren op tafel: gambas, langostinos, langostas, gerookt, gegrild of uit de oven. Met een beetje geluk heeft men ook aan mij gedacht en komt er ook wat groen op tafel, in de vorm van witlof met gorgonzolakaas of een kleine salade. Verder is er de hele avond geen groen te bekennen. In mijn schoonfamilie eet men normaal redelijk veel groenten maar op Kerstavond moet het luxe en luxe is blijkbaar schaaldieren, zalm en vlees.Bij elke gang is er passende witte of rode wijn en ook brengt er steeds een familielid een vrolijke toost uit. Zo komt de stemming er steeds beter in. De pure familiesfeer is elk jaar weer hartverwarmend en ook ik word er steeds in betrokken. De meeste jaren wil mijn ‘nieuwe familie’ dat ik een toost uitspreek in het Nederlands. Hoewel niemand er iets van begrijpt, is de pret er niet minder om.

Het hoofdgerecht bestaat, zoals in heel veel Spaanse gezinnen, elk jaar weer uit lamsvlees met aardappelpuree. Daarna volgen nog de nagerechten: eerst een grote schaal met ananas, kiwi en ander fruit, dan de borden met turrón, marsepein, mantecados en polvorones (speciale kerstkoekjes) en natuurlijk een glas cava. Opnieuw wordt er getoost. Als men aan de koffie toe is, is het meestal al ver na middernacht.

Eén van de tantes zingt in het plaatselijk koor dus zij moet een poosje voor middernacht weg om in de nachtmis te kunnen zingen. De rest van de familie zet echter alleen voet in de kerk bij bruiloften, dopen en communiefeesten en zij hoeven dus nergens naartoe. De tafel wordt aan de kant geschoven, de muziek wordt wat harder gezet en de jongere generatie slaat aan het dansen, terwijl de oudere generatie geamuseerd toekijkt. De allerjongste generatie vindt dit soort familie-aangelegenheden maar tam, die vertrekt rond twee uur om nog eens uitgebreid het nachtleven te gaan verkennen en tot in de vroege uurtjes uit te gaan.Kerstavond duurt in mijn schoonfamilie en ook in veel andere gezinnen dus tot diep in de nacht. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men op eerste Kerstdag weinig anders doet dan een gat in de dag slapen. Rond drie uur komt echter opnieuw een maaltijd op tafel, eveneens vrij uitgebreid maar doorgaans ook met wat er zoal is overgebleven van de vorige avond. Bovendien is hier de aanwezigheid minder verplicht en de groep eters dus minder groot. Tweede kerstdag bestaat niet in Spanje. Normaal gaat men dan gewoon weer aan het werk. Dit jaar, omdat het op zondag valt, heeft men nog een extra dagje om uit te buiken. En om weer wat plaats te creëren in de maag voor de volgende familie-eetfestijnen die alweer voor de deur staan: oudejaars­avond en Driekoningen.

Door: Bea Lutje Schipholt